6 классыште марий йылме урок.
Теме: Рашемдыше (определительный) олмештыш мут-влак.

Урокын типше: у шинчымашым налме урок.

Палаш тыршымашым вияҥдыше (познавательный) цель:
1. Рашемдыше олмештыш мут-влак нерген умылымашым пуаш.
2. Черточко гоч возалтше олмештыш мут-влакын ойыртемыштым ончыкташ.
3. Ойлончо-влакым член шот дене лончылымо пашам умбакыже шуяш.

Еҥ-влак кокласе кылым вияҥдыше (коммуникативный) цель:
1. Йоча-влакын мут поянлыкыштым ешараш.
2. Илышыште шочмо йылмын кÿлешлыкше нерген мутланымаш.
3. Руш да марий йылме кокласе икгайлыкым ончыкташ. (у темым умылтарыме годым)

Ешартыш материал:
1. В.Васильев да молат. Марийско-русский словарь. - Йошкар-Ола, 1991.
2. А.Е.Китиков. Марий калыкмут мутер. Йошкар-Ола, 1991.
3. В.В.Кузнецов, Н.В.Кузнецова. Марий йылме. Йошкар-Ола
4. «Кече» журнал №7-11 2014 ий.
5. 2014 ий ноябрь, декабрь тылзыште лекше «Ямде лий» газет-влак.

Урокышто кучылтмо материал: компьютер, проектор, учебник, индивидуальный картычке-влак, таблице, ешартыш пашалан тест-влак, калыкмутер книга, у темым тунемаш сÿрет-влак, газет ден журнал-влак.

Урокын эртымыже
I. Организационный ужаш.
1. Туныктышын саламлалтмыже.
2. Класс пöлемын уроклан ямде улмыжо.
3. Йоча-влакын кÿлеш ÿзгарышт улмым тергымаш.
4. Тунемше-влакым пашаш кумылаҥдымаш.

II. Ончыч тунеммым ушештарымаш.
1. Самостоятельный ойлымаш ужаш-влакым ушештарымаш. (Тÿрлö тÿсан картычке почеш мöҥгысö пашам тергымаш, икмыняр йочан доска воктене пашам ыштымыже.)
Мо тыгай лÿм мут?
Мо тыгай пале мут?
Мо тыгай чот мут?
Мо тыгай олмештыш мут?
Ойлончын членже-влакым ушештарымаш.
Мо тыгай подлежащий?
Мо тыгай сказуемый?
Мо тыгай умыландарыше член?
Мо тыгай ешартык?
Мо тыгай рашемдык?
Чыла нине йодыш-влаклан йоча-влак правилым пример дене пеҥгыдемден ойлат, правиллан келшыше ойлончо-влакым шонат. Правилым икте-весыштлан мужыр дене ойлат.

2. Ик йочан доска воктене пашам ыштымыже. Ойлончым член шот дене лончылымаш.
Мый пайремыште туныктышемлан сылне пеледышым пöлеклышым. (Пашам ыштен пытарымеке, кажне палемдыме ойлымаш ужашлан тунемше правилым ойла, шке гыч вес ойлончым шона.)

3. Тунемме темым ушештарымаш.
Сÿрет почеш паша.
- Йоча-влак, ончалза, теве тендан ончылно пöрт чоҥалтын. Пöртын окнажым шынден пытарыме огыл. Тыланда пöрт окнам шындаш слайдыште пуымо пример-влак полшат.

4. Экраныште слайд дене мут-влакым ончыктымаш.
1 Слайд (Весе, мый, нуно, южо, саде, кеч-мо, нунылан, керек-кудо, моло, тыланда, шке.)
- Йоча-влак, каласыза, слайдыште ончыктымо могай олмештыш мут-влак тыланда лишыл да палыме улыт?
- Нунын значений тÿшкаштым ушештарыза?
- Каласыде кодымо олмештыш мут-влак нерген мом ойлен кертыда?
Йоча-влакын ойлен кодымо почеш кажне окнаште пример дене возымо тÿрлö значениян олмештыш мут-влак ончыкталтыт. (Личный олмештыш мут-влак, указательный олмештыш мут-влак, вопросительно-относительный олмештыш мут-влак …)

2 Слайд (Весе, южо, кеч-мо, керек-кудо, моло, шке.)
- Те кузе шонеда, нине олмештыш мут-влак могай значениян улмышт нерген ойлат? (Тунемше-влак тÿрлö ойлончо гоч олмештыш мутын могай значениян улмыж нерген каласен кодат да урокын темыжым луктыт.)
-«Определительный» шомак руш йылме гыч пурен да «палемдаш, рашемдаш» манмым ончыкта.
- Урокын цельже могай лийын кертеш шонеда?
(Рашемдыше олмештыш мут-влак нерген пален налаш, чын возаш тунемаш.)

III. Уроклан задачым шындымаш.
Урокын цельышкыже шуаш могай задачым шынден кертына?
Йоча-влакын вашмутышт тÿрлö лийын кертеш.
• Урокышто чын ойлаш тунемман.
• Чыла паша-влакым арун возыман.
• Урокын цельышкыже шуаш урокышто тÿткö лийман.
• Икте-весылан полшен шогыман.
• Рашемдыше олмештыш мут-влакым шарнен кодман.
• Рашемдыше олмештыш мут-влакым чын возаш тунемман.
• Письменный паша-влакым чын возаш тыршыман.
• Урокышто правилым умылен колыштман.
• Икте-весын пашаштым аклен моштыман да т.м.
Айста тугеже ме тендан дене тетрадьышке числа ден темым возена.
(Экраныште слайд. Числа да урокын темыже.)

IV. У темым тунемме корно.
3 Слайд
Рашемдыше олмештыш мут-влак.
4 Слайд
4. Темым рашемдыме таблицым шымлымаш.
Шке
кажне
весе южо
чыла
моло кеч- кö
кеч-мо
кеч-кудо кеч- могай
кеч-мыняр
кеч-кунар керек-кö
керек-мо
керек-кудо керек-могай
керек-мыняр
керек-кунар
- Йоча-влак, доскашке ончалза да каласыза. Нине ойлончылаште олмештыш мут-влак икте-весышт деч мо дене ойыртемалтыт? (вашмут)
- Айста, пример-влакым ончен, правилым шочыктена.
- А ынде таблицышке ончалза да каласыза шке олмештыш мутым молан поснак палемдыме? (вашмут) Тидым умылаш сайрак лийже манын, икмыняр ойлончым лудын лекташ темлем.

5 Слайд
5. Слайдыште ончыктымо ойлончо-влакым лончылымаш.
ШАРНЕН КОДСА! Шке олмештыш мут пелен лÿм мут але олмештыш мут лиеш гын, кок мутге вочмык (падеж) дене вашталтеш.
Йолташемын шкенжын ечыже пеш сайын кая. Мыйын шкемын у книгам уло. Тендан шкендан шонымашда лийын кертеш.
- Йоча-влак, вигак каласен кодыза, посна палемдыме кок мутшат ойлончышто могай член лиеш? (рашемдык - определений.)
-А молан рашемдык лиеш манын шонеда? (Йоча-влак правилым ойлат.)

6 Слайд ШАРНЕН КОДСА!
Предложенийыште олмештыш мут шкет шогымо годым вочмык дене вашталтеш. Лÿм мут ончылно шога гын, вочмык дене ок вашталт.

6. Йоча-влак дене ойлончо-влакым лончылымаш. Шке гыч вес ойлончо-влакым шонат. Кок ойлончым тетрадьышке возат.
Южылан яндар южышто лияш моткоч келша. Южо йоча яндар южышто шагал лиеш.
Молылан урок деч вара кодаш ойленыт. Моло тунемше-влак таче урок деч вара кодыт.

7. Доскаште сакыме таблице почеш мутланымаш.
-Йоча-влак, каласыза, рашемдыше олмештыш мутым тунемме годым возымаште могай нелылык лийын кертеш? (вашмут)
7 Слайд ШАРНЕН КОДСА! Кеч-, керек- приставке-влак (частице-влак) черточко гоч возалтыт.
Кеч-кöлан шке шочмо кундемже шерге. Тыйын керек-мыняр оксат лийже, йолташет дене от вашталте. (Шке гыч ойлончо-влакым шонымаш)

8. Правилым паша дене пеҥгыдемдымаш.
Тунемше-влак приставке нерген ушештарат. Кеч-, керек- приставкан рашемдыше олмештыш мут-влакым ойлат, ойлончым шонат. Кум ойлончым тетрадьышке возат.

9. Правилым шымлымаш.
Учебник гыч правилым шке семын лудмаш. Правилым лудмо годым икмыняр ойлончым шке гыч ешарен кертыт.

10. Физкультпаузо.
Икте-весылан калыкмутым ойлымаш. Ныл йоча доска деке лектеш. Кажне калыкмутым ойлымо деч вара кидсовым пералта. Вич йоча туныктышо воктеке толеш да калыкмутым ушештарен ойла. Йоча-влак, ойлымекышт, кажне калыкмутлан йыр пöрдын савырнат. Вара молышт денат тыгаяк паша ышталтеш.

8 Слайд
11. Темым пеҥгыдемдымаш.
Калыкмут дене паша. Калыкмутышто рашемдыше олмештыш мут-влакым муза. Рашемдыше олмештыш мутан калыкмут-влакым возен лукса.
Кö дене кылым кучет, тудын гаяк лият. Шке сай лият гын, еҥат сай лиеш. Чылалан шке жапше. Кö шуко тунемеш, тудо шуко пала. Шкендым шке ит мокто, колышт – кузе еҥ ойла. Чылаштланат кече ок лий. Тÿшка вий деч кеч-кöат шеҥгек чакна.

9 Слайд Калыкмут-влак. Чын вашмут
Шке сай лият гын, еҥат сай лиеш. Чылалан шке жапше. Шкендым шке ит мокто, колышт – кузе еҥ ойла. Чылаштланат кече ок лий. Тÿшка вий деч кеч-кöат шеҥгек чакна.
Калыкмут-влакым лончылен пытарымеке, ик минут жапыште йоча-влак келшыше калыкмутым тунемыт. Ушеш пыштыме калыкмут-влакым тетрадеш возат.
10 Слайд

12. Шинчымашым пеҥгыдемдымаш.
Сÿрет дене паша. Теле сÿрет почеш олмештыш мутан ойлончо-влакым шке гыч шонымаш. Йоча-влак теле пÿртÿслан келшыше ойлончо-влакым шонен ойлат. Ойлончышто кучылтмо олмештыш мутын могай значениян улмыштым палемдат. (Йоча-влаклан ойлончо-влакым шонаш сайрак лийже манын, ныжыл сем йоҥгалатеш.)

13. Умылымашым паша дене тергымаш.
Газет да журнал дене паша.
• Икымше радамысе йоча-влак «Ямде лий» газет гыч рашемдыше олмештыш мутан 4 ойлончым возен луктыт.
• Кокымшо радамысе йоча-влак «Кече» журнал гыч рашемдыше олмештыш мутан 2 ойлончым возен луктыт, ойлончо-влакым член шот дене лончылат.
Пашам пытарымек, йоча-влак икте-весын пашаштым ончен лектыт, шке возымо ойлончыштым лудыт, пашаштлан акым пуат. Ойлончын тÿҥ ден ешарыме членже-влак нерген правилым ушештарат. Чыла тиде пашам шке семын ыштат.

11 Слайд
V. Тунемшын шке ыштыме пашажым, умылымашыжым тергымыже.
Рашемдыше олмештыш мут нерген умылымыштым тест почеш тергымаш. Тиде пашашке кажне йоча ушна. Ончылгочак пуымо цифр-влакым кучылтын, чын вашмутым ончыктат. Кажне йодышлан посна слайдым ямдылыме.
1. Дательный падеж формышто шогышо рашемдыше олмештыш мутым муза.

1) кажнылан
2) весылан
3) кеч-молан

2. Палемдыме шомак гыч кудыжо рашемдыше олмештыш мут?

1) тыланда
2) тудлан
3) молылан

3. Рашемдыше олмештыш мутан ойлончым муза.
1) А ме ончыко да ончыко чымена.
2) Эн лишыл йолташла чыла умылет.
3) Мом ÿдет, тудым тÿредат.
4. Могай ойлончышто олмештыш мут ешартык (дополнений) лиеш.
1) Кеч-могай чонанат икшывыжым йöрата.
2) Шке калыклан тый от чамане жапым, лач тудын пиал верч тыршен илет.
3) Кажнылан шочмо вер эн лишыл, эн шерге.

VI. Тунемшын шке пашажым аклымыже. Шке пашалан акым йоча шке пуышаш. Тидын годымак туныктышын ешартыш йодышыжлан вашмутым пуэн кертеш.
Йодыш-влак тÿрлö лийын кертыт.
• Те таче урокышто мо нерген пален налда?
• Таче урок деч вара те мом ыштен мошташ тÿҥалыда?
• Урокышто мом ышташ неле ыле?
• Урокышто тыланда мо келшыш?
• Умбакыже тендан мом ыштымыда шуэш?

Иктешлымашым йоча-влак шке гыч ыштат.
Умбакыже шочмо йылме нерген Н.Д.Ильинан возымо почеламутшо дене урокым иктешлат. «Шочмо йылме» мурым колыштыт да шочмо йылмын кÿлешлыкше нерген шонымашыштым ойлат.

VII. Мöҥгысö пашам умылтарымаш.
Мöҥгысö пашам йоча-влак шке ойырен налыт.
1. Шочмо йылме нерген сочиненийым возаш.
2. Сылнымутан книга гыч рашемдыше олмештыш мутан ойлончо-влакым возен лукташ.
3. Шке гыч олмештыш мутан вич ойлончым шонаш. Ойлончо-влакым член шот дене лончылаш.