Мероприятин эртымыжы:

Залышты Кырык мары мыры сем шакта.

   Тыменьшы:
О шачмы варем, туан шачмы варем,
Яратем тыньым мыньы шумем вашт.
Яратымашем мынь кымдыкеш шарем,
Элталенат шындынем шумем вашт.

О шачмы варем, туан шачмы варем,
Цила эдемлан щергы ылат пиш.
Ышке сусуэм шылдыр ганьы шарем,
Чонгештен кенем кеквла гань изиш.

1 видышы
 
Коллан выд, кеклан воздух, зверьлан шыргы, кырык шергы. А эдемлан туан сандалык келеш.
   А кышец тыды тынгалалтеш?
   Шачмы порт гыц. Кудывичышты ыштымы пытариш ашкыл гыц. Садвичыштыш олмаву гыц, анпичывуйышты шалгышы кыйыр ялаваан куги гыц.
 Каждый эдемланок ышке шачмы варжы сек шергы. Хоть-кышкы кеет, ышке шачмы вар со ышке докыжы шыпшеш. Тиштакен тынь кушкынат, тыменьынат, ати, ави донет сек цашан жепым эртаренат. Тангвла донет мадынат. Ышке томам, тома сагаш пичым, ангырым, шыргым яраташ тыменьынат.

   Тыменьшы
            Цевер Йыл сирет, кымда алыкет,
    Ыжар шыргыжат- яратым кымдемет.   
    Мары кымдемет- шергы кымылет,
    Керек-кышкы ке- туан велет сагаэт.


Мыры  «Шачмы солаэм»
 (шам. Н.Егоровын, семжы Г. Кольцовын)

Мыньын шачмы сола
Изи веле.
Изи гынят,
Тыды шумлан шергы.

Хоть-кыш кеем,
Шумыштемжы
Туан ави,
Туан солаэмжы.

Куги роша
Ырза ялаважым.
Сола выча,
Школ гыц толмынажым.

Марла куштымаш

2 видышы

Кырык сирем-шачмы варем
Олмыктара олма сад.
Садын сар олмажы доно
Сар цыреан линна ма.

1 видышы

       Мамнан Кырык сирна лачокат олмавувла дон когоэшнен кердеш.  Каждый семняок садвичыштыжы иктаманяр сорт тотлы олмавум шында.  Кырык сирыштыш олмажым мындыр варыштат  когон яратат.

Тыменьшы
«Олмаву»
Ма авам дон изивичеш
Ик олмавум шындышна.
Тыш намозым, ире выдым
Кангыж гачет кышкышна.

Выц и эртыш, тыды кушкы,
Лин шагальы лаштыра,
Сакен шындыш цила укшеш
Якшар олмам шалдырам.

Высен толеш изи кекшы
Сылны мырым мыралташ.
Лактындалам вады векы
Мыры юкшым колышташ.

Теве шыжы шон шагальы:
Олмам кыраш верема-
Якшарикам да саралгым-
Телеш атым циц тема.


Мыры - куштымаш «Олма сад» (шамакшы да семжы К. Беляевын)
 
1. Пелед шошы олма садет
Ошын-ошын каеш.
Изи кекет сусун мыралталеш.
Изи мардеж ыфылалеш,
Укшым мадыкталеш.

2.Ош выргеман ыдыр полкет
Ошын-ошын каеш
Пашаш кеат-сусун мыралталыт,
Ырвезывла дон тангаштарен,
Пашам ир пытарат.

3.Шуды анзыц олмыдалтеш
Пеледышан алык.
Ирок-вадеш карыш мыралталеш.
Изи мардеж ыфылалеш,
Шудым мадыкталеш.

4.Шим костюман млоец полкет
Тум рошала каеш.
Пашаш кеат-сусун мыралталыт.
Ыдырвла дон тангаштарен.
Пашам ир пытарат.

2 видышы
Кырык сирем-шачмы варем
Цеверемда кловой Йыл.
Йылнан кловой выдшы доно
Кловой сынзан линна ма.

1 видышы

Кого Йыл! Такеш агыл халык тыдым тенге лымден. Йылын кытшы кым тыжем шымшуды уштыш нары. А кымдыкшы кок-кым уштыш якте шоэш.
   Йыл сирышты кым мары хала улы.  Келесыда ныным.(Волжск, Козьмодемьянск да Звенигово)
Йылым ма яратена, тыдын доно когоэшнена.  Мары поэт да композиторвла Йыл гишан шукы лыдышвлам да мырывлам сиреныт.

  Тыменьшы

Шачмы.вел
Выдла мадеш алык вылны
Пеледышет шукы йиш.
Туан велна мамнан сылны,
Сылны кырык сирна пиш.
Симсы Йылет ладнан йога,
Ошман сирым ниалтал.
Йуксет выд дон мадеш йолге,
Тыдым анжен, мыра йанг.



Мыры   «Йыл»
 (шам. К. Беляевын, семжы Л. Антропован)
   1.Яратым кого Йыл,
Яратым кымда Йыл,
Махань тынь пиш цевер,
Пиш цевер ылат.

2.Аяран тыр годым
Аль тылзы йыд сотын
Тыгырла йылгыжат,
Йылгыжат валгалт.

3.Йогалтет тынь ладнан,
Кок сирым валгалтен,
Пиш келгы да силан,
Тынь силан ылат.

4.Тынь мадат коэ дон,
Семалтет йогет дон,
Шипкала рыпшалтеш,
Рыпшалтеш пышанг.

Марла куштымаш
 
1 видышы
   А лачокат, анжалда йырваш: махань цевер туан вел! Ыжар шыргы, сола вуй гыц тынгалын, мындыркы-мындыркы шыпшылтеш. Тыштакен куэрвла логыц ши выд важвла шолын лактыт. Ты выдым йун, пашазы халык ышкымжым кандара, сусуэмда.
  А кызыт цилан ик яжо мырым мыралтена. (Шамаквлажы слайдышты сирымы)
Ши Йылнан сирыш
(Шам. К.Мидяковын  сем. К.Беляевын)

Ши Йылнан сирыш мишымат,
Коэвлан мадмым анжышым.
Коэвлан мадмым анжышым,
Яратым тангем вычышым.

Ой, тангем, тангем, толыма,
Мыремын юкшым колыма.
Мыремын юкшым колыма,
Йылышы йангем шорема.

Коэвла мадыт веселан,
Лыпшеден икты-весыштым.
Ылышаш ыльы тенгеок,
Яратен икты-весынам.
Ши Йылна йоген курымок
Да Дон дон вашлин веселан.
Вашлишаш ыльы тенгеок,
Яратен икты-весынам.

Лач розвый савыц  парсынын
Ир велны жера валгалтеш.
Ир жера годым тиштакен
Ышем дон вычем тыньым со.

Мыры   «Шачмы вар»
(шам. Татьяна Петрован, сем. Софья Метёлкинан)                  

      Мынь яратем туан шачмы варем
Кеквлан мырым пеледышвламат
Кловой ире да соты пылгомым
Тышты мадшы цевер кечымат.
Припев:
Тиды мыньын туан шачмы варем
Тишты ылем изи годшенок
Ылеш тыды сек цевер мынь палем
Уке весы техень цевержок

Лижы тел аль шошым али кангыж
Шачмы варем пиш цевер сойток
Но утла шынгыртыш сусуэмда
Шошым толмык мыры донжок
Припев:

Лактам мыньы кымда Йылнан сирыш
Выд йогымжым ужаш лишыцрак
Цара йала ошма мыч кыргыжам
Да шулалтем онг дон келгынрак.
Припев:

1 видышы

Кызыт ынде мылам келесыда, махань халык шаявлам шачмы вар гишан паледа?

Халык шаявла:
Шачмы вар гыц шергы нимат уке.
Шачмы сандалык цилалан шергы
Шачмы-кушмы варым кекат ак монды.
Шачмы варышты выдшат тотлырак.
Туан сандалык – ава, тыдым йанг вашт яраты.
.
Марла частушкывла
2 видышы
Кырык сирем-шачмы варем
Олмыктара каршын сем.
Каршын йынгыл юкшым колышт,
Пиш хытырвла линна ма.

Карш дон ыдырвла шактат

 Тыменьшы
Е. Першуткин «Каршын юкшы»

 Карш кыл юкан Кырык сирна
Когоэшна чотымаш.
Карш мастар дон паян линна-
Тымден коден вет Акпарс.

Кылтинг- кылтинг каршын юкшы
Шарлен кеа цила век.
Вуйта тыргат укш гыц укшыш
Таманяр мырызы кек.

 Карш дон ыдырвла  шактат  

2 видышы
Кырык сирем-шачмы варем
Цеверемда шурны ныр.
Коэшталтшы шурным анжен,
Сусу шуман линна ма.
 
Мыры  
Шергы шачмы вел
( шам. И.Лобановын, сем. Н.Анисимовын)

1.Угыц тольым тиш,  сад пеледеш иш
   Тьырге йога изи ангыр , пачеш йангем виш.
    Тишты шачынам, тишты кушкынам
    Йалым анжен, пыт пашален сотыш лактынам

2. Туан портем док мишым сусунок
    Ти пыжашеш шылдырангым шыжвык кеклаок.
    Тау цилалан анжен куштымлан
    Ати, ави тамдам аштен шижам пурыдам.

3.Пырем кугилаш, цевер йырым ваш.
   Куку мыры ивлам шотла, тишты ылаш цаш.
   Кем пашашкы ир, тишты ылаш вир.
   Курым мычкы пелед шалгы туан Кырык сир.
 

2 видышы:
Кырык сирем-шачмы варем
Сылнештара халыкем.
Паша мастар ылмы доно
Сек цашанвла линна ма.



1 видышы:

  Лачокок, Кырык сирыштына шукы паша мастар , лымлы эдем  ышке яжо пашашты доно пуры кишам курымеш коденыт. Тиды вырсыштыш геройвла, лымлы поэтвла, писательвла, композиторвла, мырызывла,художниквла, врачвла, тымдышывла.
  Йоласал велыштыш  лымлы эдемвлам кум паледа?

 Презентации

   Советский Союзын Геройжы Феофан Григорьвич Радугин. Кырык мары районыштыш Камаканыр солаэш шачын . Война тынгалмыкы, фашиствла ваштареш пыт кредалын.Тыды самолетеш   партизанвла докы снарядвлам, качкышым шыпштен,  тышец шушыргышы салтаквлам лыктын.

Йынгы-Кушыргы солаэш шачшы да кого вырсын геройжы генерал-лейтенант Виноградов Владислав Петрович. Москвам перегымашты участвуен. В.П.Виноградовын военный пашажым сандалыкна кукшын аклен: Ленин орден, ныл гана Якшар знамя орден,  Икшы степенян Отечественный война орден доно да шукы медальвла доно палемден.

Йынгы-Кушыргы солаэшок шачшы лымлы поэт, писатель, композитор Константин Беляев.

Никандр Филлипович Ильяков - кырык мары сирызы,

Николай Николаевич Володькин- поэт, басньывлам сирышы.

Анатолий Дмитриевич Амельченко -  "Юнга-фильм» киностудин режиссёр-операторжы.

  Мары Эл Республикын заслуженный артист- Евгений Егорович Романов.

    Йоласал школышты тымдышывла логыц мырывлам сирышы композиторвлаат  улы:

 Геннадий  Ильич  Кольцов, кыды тынгалтыш классыштыш тетявлам тымден.

Шукы и школыштына пашалышы , мырывлам сирышы, гармонь донат пиш мастарын шактышы Алексей Никитич Тойватров , кызыт заслуженный канымашышты ылеш,.

 Георгий Сильвестрович Ивановын мырывлажым кызытат мырат.
   С Гайдовын шамакеш сирымы тыдын ик мырыжым эргашвла  мыралтен пуат.

Мыры  «Вычы со»
 (шам. С. Гайдовын, сем. Г.С.Ивановын)

Кеем мынь тагачы служаш,
Коден шачмы солаэм.
Сола хала кечынь ужаш,
Вет нангенем сагаэм.

Припев:
Кырык сир, кырык сир, вычы со,
Сарнен толам вет тиш кок ишток.
Шаным танг, шаным танг, палы со,
Керал лиэш вет танг со тошток.

Салым тыл ылыжы йангеш,
Айырлашем жепшы шон.
Шим тум ганьы ырвезы тангем
Тек ыжатыш Йыл тырыш.
Припев:

Кодын ванжаш ик ташкалтыш,
Айырлашем жепшы шон.
Гармонетым тек шакталты,
Сусуэмды семжы дон.
Припев:

Кеем мынь тагачы служаш,
Шачмы сирлан уанен.
Атям каштмы варвлам ужын,
Толам, ави, туанем.
Припев:
 
Йоласал вел лымлы врачвла:
 Меркурий  Михайлович Сергеев- Заслуженный врач РСФСР,
Тихомирова Светлана Степановна -Отличник здравохранения,

 Йоласал школын лымлы тымдышывла:
    Тихомирова Анна Матвеевна – тынгалтыш классвлам тымдышы да Ленин орден доно палемдымы.
 Блинова Екатерина Даниловна – РСФСР образованин Заслуженный пашазыжы.
    Мамнан школна карш  мастарвла доно когоэшна. Ти ансамбльым шукы и
Эшмякова Фаина Викторовна вуйлата. Культуры отделын заслуженный пашазы лымым намалеш.Тыдым ышке карш ансамбль донжы  мамнан сандалыкыштына веле агыл, вес сандалыквлаштат палат.

Мыры  «Каршын юкшы»
(шам. И. Лобановын, сем. Т. Колесникован)

  1. Ыдырвлажы-ош лыпывла,
Анзылнышты-цуда карш.
Карш мастарвла-пиш лымлывла-
Лач пеледышвлан аршаш.

Припев:
Кылтинг-кылтинг каршын юкшы
Шарлен кеа цила век.
Вуйта тыргат укш гыц укшыш
Таманяр мырызы кек.

    2.Карш юк рышка алык вылкы
Кышты кушкеш шымавыч.
Мырывлаштым акат шылты
Йонгалтара алык мыч.
Припев:


3.Карш юк ангырын выдышты
Йоген кеа коэшталт.
Лактындалын сир тырышкы,
Пырен кеа шыргышкат.
Припев:

    4.Карш кыл юкан Кырык сирна
Когоэшна чотымаш.
Карш мастар дон паян линна,
Тымден коден вет Акпарс!
Припев:
 
1 видышы: А кыце Йоласалнажы лин, тидым паледа?
2 видышы:
Йоласал гишан легенда
   «Тура сир тырышкы икана кок шумбел Йолас дон Тятькин толыныт. Иктыжы Йынгышкы йоген лакшы ангыр сагашы кырык ангышты ылаш тынгылын, весыжы-Йынгы тырыштыш лапаташток. Да тынамшен ти варышты йоласвла да тятькинвла шарленыт. Жеп эртымы семынь иктывлажы та чыдемыныт, та весывла лоэш ярлалт кеныт. Портвла шукемыныт, ангыр кок велныш кукшикавла мыч шарленыт да кок солаэш пайылалтыныт, вургымлаштыжы Кого да шалахайыштыжы Иэи Йоласал маналтыныт»…
  Ти легенда семынь Иванова Маша 6 классышты тыменьшы  лыдышым сирен.

Ылалтен Йолас река доны
Ик мары ышке семняжы доно.
Варештын шачмы варым кодаш,
Йангланжы олак варым моаш.

Ты мары шукы варвлам анжен каштын.
Шум пижын цевер Йынгы сиреш вел.
У суртым шынден сылны ангыр лапеш
Да кодаш шанен тишак курымеш.

Варажы сола шарлен, когоэмын,
Йоласын лымжы шактен йырым-ваш.
Выц портан ылмы изи сола ямын.
Кого, Изи Йоласал  лин тынам.

У школ, культура порт, библиотека,
Больницы тышты улы да аптека.
Хоть пазар ямын пытен тагынамок.
Ситара цила хадыр партьым лапкаок.

А ынде тыньы шошым лымла шылет,
Да тагыш- анят ямын миа сылнет.
Изи тыл ганьы йорен миэт тынь.
Коли вал ак ли ылаш вес семынь?

Тыменьшы    
А. Иванован «Шачмы сола» лыдышыжым шайыштеш.

О шачмы сола! Мынь эчеат
Тагачы токет мындыр вар гыц толам.
Талашем кидем токет викташат
Да манаш тылат: «Шала. шачмы сола!»

О шачмы сола! Сек яратым вар!
Авала ужат тыньы шке докетшы.
Айошкы вуйта толам-шиэш шар,
Шум мыры ганьы ласко сагаэтшы!



Авторы учителя начальных классов:
                                     
Никофорова Л.Г.
Петрова С.Н.
Семенова З.Ф
Сергеева Л.А.